Thổ phục linh là loại cây mọc hoàng, mọc ở các nước châu Á như Trung Quốc, Ấn Độ,Thái Lan, Campuchia, Việt Nam,Lào, Myanma. Tại Việt Nam,cây thường mọc ở các vùng đồi núi, nơi rừng thưa, hay thung lũng, từ các tỉnh vùng miền núi Tây Bắc, cây mọc dọc Trường Sơn, cho đến các tỉnh ở miền Nam Trung Bộ (Khánh Hòa, Bình Thuận).
Hình ảnh thổ phục linh củ khúc khắc
Đặc điểm cây sinh trưởng và phát triển tốt ở vùng đất đỏ Tây Nguyên, Tây Bắc. Cây mọc hoang nên thường được thu hái thân rễ tươi quanh năm, nhưng để tốt nhất là vào mùa hè, thu.
Khi đào thân rễ vềta cắt bỏ rễ con và gai, rửa sạch, đem phơi hoặc sấy khô.
Có thể ủ cho thật mềm, đem thái lát mỏng rồi phơi hoặc sấy khô để làm vị thuốc
Thổ phục linh hay còn là củ khúc khắc còn gọi là củ kim cang. Cây mọc và sống lâu năm, có chiều dài cây 4-5m, có chia ra nhiều cành nhỏ, thường có các tủa cuốn dài. lá cây hình trái xoan thuôn, có hoa mọc thành tán đơn độc.
Hoa đực và hoa cái phân riêng rẽ. Có quả mọng, hình cầu, gân quả như 3 cạnh, quả có 3 hạt; thường thì quả chín có màu tím đen.
củ khúc khắc – thổ phục linh
Cây mọc nhiều ở các tỉnh nước ta từ các tỉnh Tây Bắc đến Tây Nguyên.
Củ khúc khắc có tên khoa học Smilax glabra Roxb., cây thuộc họ Kim Cang (Smilacaceae). Còn với nhiều cái tên khác như: củ Khúc khắc, củ Kim cang, cây Dây chắt, cậm cù, dây khum, Mọt hoi đòi (Dao),khau đâu (Tày), tơ pớt…
Theo như sách “Nam dược thần hiệu” của đại danh y Tuệ Tĩnh, Củ khúc khắc – thổ phục linh có vị ngọt nhạt, tính không độc, công dụng làm cứng gân cốt, tốt dạ dày,chữa trị giang mai, và trừ phong thấp.
Theo Danh y Hải Thượng Lãn Ông có viết về cây Khúc khắc trong sách “Lĩnh Nam bản thảo” có ghi chi tiết như sau:
“Thổ phục linh là củ khúc khắc
Ngọt nhạt, tính bình, chữa đắc lực
Mạnh gân, khỏe vị, thu miệng ghẻ
Đuổi phong, trừ thấp, rất có sức.”
Đông Y Trung Quốc dùng thổ phục linh từ rất lâu đời. Theo Sách “Trung Quốc thường dụng Trung thảo dược thái sắc đổ phổ” có viết: “Thổ phục linh có công lợi quan tiết, thanh nhiệt giải độc, trừ thấp. Sử dụng cho các chứng bênh: rôm sẩy, Mụn nhọt, nhiệt độc sưng lở, chứng thấp chẩn (Da thường nổi những hột lấm tấm đỏ, đau rát và ngứa do nóng ẩm gây ra), liên quan đến chứng xích bạch đới, chứng lâm trọc (là Đi tiểu đục, đường tiểu sưng đau), chứng cước khí (bàn chân phù nề, đau nhức), nhức mỏi, đau tê; chứng gân cốt co rút, các quan tiết và các khớp không co duỗi được; nhiễm độc thủy ngân, khinh phấn, ngoài ra còn dùng chữa giang mai, …”
Các nghiên cứu khoa học phân tích thành phần của củ thổ phục linh thường có chứa: Nước 83,3%, glucid 8,9%, protein 2,4%, tro 1,2%, caroten 1,6mg%, Chất xơ 2,2%, Stigmasterol, vitamin C 18mg%, smilax saponin, tigogenin…
Theo các nghiên cứu khoa học ghi lại, trong Thổ phục linh – củ khúc khắc thường có chứa chất tanin, chất nhựa, và có một nhóm hoạt chất quan trọng là chất saponin steroid bao gồm sarsasapogenin, phytosterol như beta- sitosterol – đây cũng chính là hoạt chất có công dụng như một loại hormone.
Củ khúc khắc thường sử dụng để chữa trị tiêu hóa kém, thường đau bụng tiêu chảy, bị viêm thận, phong thấp,bị viêm bàng quang, viêm khớp, chấn thương do té ngã, mụn nhọt độc, lở ngứa, viêm da có mọc mủ, vẩy nến, tổ đỉa, giang mai, lao hạch, giúp giải độc cơ thể, chống dị ứng, lợi tiểu, làm ra mồ hôi.
Thổ phục linh thái lát
: 15 – 20g dạng thuốc sắc cao thuốc hoặc tán bột hoàn viên. Không dùng nước trà xanh để uống cùng thổ phục linh.
Trong tất cả các loại thảo núi rừng thì thổ phục linh dược dùng để khử độc thanh nhiệt, trừ thấp , tiêu viêm, tKhúc khắc được coi là Tướng quân trừ độc. Cây sử dụng nhiều trong việc chữa bệnh giăng mai rất hiệu quả. Tuy rằng ngày nay có nhiều tân dược đặc trị nhưng thổ phục linh vẫn dùng trong bài thuốc: Quy linh cao để chữa trị bệnh giang mai.
Nguyên liệu: củ khúc khắc 2kg, rễ tranh 600g, sinh địa hoàng 200g.
Cách chế biến thuốc như sau: Cho tất cả thuốc đã thái lát mỏng hoặc giã nát vào một cái nồi đất lớn,đem đổ nhiều nước, cho lửa to, nấu liên tục 8 – 9 giờ, sau đó đem lọc lấy nước thuốc, bỏ bã đi. Đem đổ nước thuốc vào một cái nồi khác, sau đó dùng lửa nhỏ cô lại thành cao.
Liều dùng: Dùng 6 – 8 thìa nước sôi để uống, chia làm 2 lần sáng và chiều, trước mỗi bữa ăn 1 – 2 giờ. Phục linh dạng cao còn chữa phong thấp đau nhức tay chân, dị ứng…
Một số bệnh khác:
Trị viêm mủ da: củ khúc khắc 30g, cam thảo 15g, kim ngân hoa 15g, đem sắc với 500ml cô nước còn 200ml, uống duy nhất một lần vào đúng lúc 9 – 10 giờ sáng.
– Thổ phục linh 60g, ké đầu ngựa và bạch tiên bì 15g, cam thảo 5g; đem sắc nước uống đều đặn mỗi ngày một thang; dùng liên tục 30 ngày – cho một liệu trình (Thảo mộc liệu pháp).
Hạt sen khô 50g ngâm nước khoảng 30 phút, đem luộc sơ qua rồi vớt ra để thật ráo. Khúc khắc cách mặt khoảng 3cm,sau đó đậy nắp rồi đem chưng cách thủy độ 2 giờ, chưng thêm 10 phút là được.
Tác dụng: Món ăn này dùng rất tốt cho những người bị suy tim, hay bị mất ngủ, đêm hồi hộp, lo âu, ngủ không sâu hay gặp ác mộng.
Củ thổ phục linh tương đối to tùy củ to nhỏ hình dạng giống củ tam thất do đó chế biến cần như sau:
Có thể ngâm tươi hoặc ngâm khô có thể ngâm riêng hoặc kết hợp với các thảo dược khác như các bài thuốc ở trên gồm có tắc kè đá , đương quy, thiên niên kiện, bạch chỉ
